PL 
EN 
DE 
BG 
HR 
CS 
DA 
NL 
ET 
FI 
FR 
EL 
HU 
IT 
LV 
LT 
PT 
RO 
SK 
SL 
ES 
SV 
Centrum Wsparcia
HELPDESK - HELPDESK USŁUG SOCJALNYCH W ZAKRESIE FUNDUSZY UNIJNYCH
Polska
Informacje ogólne dot. systemu wsparcia polityki społecznej w Polsce przez fundusze unijne (EFS+, EFRR, FST) w perspektywie 2021-2027
Polska jest beneficjentem Funduszy Europejskich po raz czwarty. Korzystaliśmy z unijnego wsparcia w latach 2000-2006, w perspektywie 2007-2013 a obecnie wciąż wykorzystujemy środki z budżetu EU na lata 2014-2020. W perspektywie 2021-2027 Polska będzie miała do dyspozycji ponad 76 mld euro na realizację polityki spójności. Podstawowym dokumentem, który określa strategię wykorzystania Funduszy Europejskich w Polsce jest Umowa Partnerstwa, będąca wynikiem negocjacji polskiego rządu z Komisją Europejską. Realizowanie zapisów Umowy Partnerstwa odbywa się za pomocą programów międzynarodowych, krajowych oraz regionalnych.
Finansowanie polityki spójności pochodzi z następujących funduszy unijnych:
- Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego,
- Europejski Fundusz Społeczny+,
- Fundusz Spójności,
- Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury,
- Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji.
W latach 2021-2027 w Polsce będą realizowane następujące programy:
PROGRAMY KRAJOWE:
- Fundusze Europejskie na Infrastrukturę, Klimat, Środowisko: inwestycje w bezpieczeństwo energetyczne Polski, rozwój odnawialnych źródeł energii, ochronę środowiska, bezpieczny i ekologiczny transport. Pieniądze przeznaczane także na rozwój ochrony zdrowia, a także rozwój kultury i ochronę dziedzictwa kulturowego; budżet: 113,4 mld zł
- Fundusze Europejskie dla Nowoczesnej Gospodarki: budżet: 37,1 mld zł
- Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego : dzięki pieniądzom z programu poprawi się sytuacja osób na zmieniającym się rynku pracy, wspierany będzie rozwój edukacji, usług społecznych i zdrowotnych. Wsparcie otrzymają rodzice w opiece nad dziećmi i osoby ze szczególnymi potrzebami; budżet: 18,8 mld zł
- Fundusze Europejskie na Rozwój Cyfrowy : program przyśpiesza podróż w cyfrową przyszłość. Zwiększony zostanie dostęp do ultraszybkiego Internetu szerokopasmowego i rozwinięte e-usługi. Wzmocnione zostanie cyberbezpieczeństwo oraz podniesione kompetencje cyfrowe społeczeństwa; budżet: 9,2 mld zł
- Fundusze Europejskie dla Polski Wschodniej: budżet: 12,3 mld zł
- Fundusze Europejskie na Pomoc Żywnościową: pieniądze przeznaczamy na wsparcie najuboższych i najbardziej potrzebujących: 2,4 mld zł
- Fundusze Europejskie dla Rybactwa: budżet: 2,3 mld zł
- Fundusze Europejskie na Migracje, Granice i Bezpieczeństwo: w skład wchodzą 3 programy: Fundusz Azylu, Migracji i Integracji (FAMI), Instrument Wsparcia Finansowego na rzecz Zarządzania Granicami i Polityki Wizowej w ramach Funduszu Zintegrowanego Zarządzania Granicami (IZGW) oraz Fundusz Bezpieczeństwa Wewnętrznego (FBW).
- Pomoc Techniczna dla Funduszy Europejskich: budżet: 2,5 mld zł
PROGRAMY REGIONALNE:
- 16 programów regionalnych: każde województwo posiada własny program finansujący inwestycje/usługi na jego terenie. Dzięki nim regiony będą wspierać przedsiębiorczość, dostęp do edukacji, ochrony zdrowia czy kultury. Dbają one o infrastrukturę społeczną i środowisko. Fundusze wspierają także technologie cyfrowe, energetykę oraz transport; budżet: 155,4 mld zł
PROGRAMY MIĘDZYNARODOWE:
- Programy Interreg (Europejskiej Współpracy Terytorialnej): budżet: 2,2 mld zł
Struktura udzielanego wsparcia w ramach usług społecznych:
- W kontekście usług społecznych w Polsce adekwatny jest przede wszystkim cel 4 polityki spójności tj. „Europa o silniejszym wymiarze społecznym”.
- Usługi społeczne i inwestycje na rzecz infrastruktury polityki społecznej w Polsce będą finansowane w ramach funduszy: EFS+, EFRR oraz FST.
- Działania na rzecz usług społecznych są możliwe do realizacji z poziomu krajowego (Program Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego - FERS) oraz w ramach programów regionalnych, gdzie każde województwo, na postawie regionalnych opracowań i analiz dostosowuje wsparcie w zakresie usług społecznych do specyfiki własnego regionu. Co istotne – Załącznik do Umowy Partnerstwa „Linia demarkacyjna” – reguluje zakres wsparcia udzielanego z poziomu krajowego i regionalnego w danym obszarze tematycznym. Dzięki takiemu podziałowi, wsparcie nie jest dublowane a tam, gdzie jest to możliwe – jest komplementarne.
Umowa Partnerstwa w celu CP4 „Europa o silniejszym wymiarze społecznym” wskazuje obszary wsparcia:
- rynek pracy, zasoby ludzkie
- edukacja i kompetencje
- włączenie i integracja społeczna
- ochrona zdrowia, w tym zdrowotna opieka długoterminowa
- kultura i zrównoważona turystyka
W Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady(UE) 2021/1057 z dnia 24 czerwca 2021 r. ustanawiające Europejski Fundusz Społeczny Plus (EFS+) oraz uchylające rozporządzenie (UE) nr 1296/2013 (dalej: Rozporządzenie EFS+) wskazano cele szczegółowe , do osiągnięcia których Polska zmierza, przy wsparciu EFS+ w perspektywie 2021-2027.
Koncentracja tematyczna
- 25,00 % na włączenie społeczne
- Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 (FERS)
- 16 programów regionalnych
Zaprogramowane w ramach celów szczegółowych h)–l) art. 4 Rozporządzenia EFS+. Planowane programy EFS+:
- 4,07 % na wsparcie dla osób najbardziej potrzebujących
- Fundusze Europejskie na Pomoc Żywnościową 2021-2027
Zaprogramowane w ramach celu szczegółowego m) i, w należycie uzasadnionych przypadkach, l) art. 4 Rozporządzenia EFS+. Planowane programy EFS+:
- 0,50 % na budowanie zdolności partnerów społecznych i organizacji pozarządowych
- Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027
- 16 programów regionalnych
Zaprogramowane w ramach wszystkich celów szczegółowych z wyjątkiem lit. m) art. 4 Rozporządzenia EFS+. Planowane programy EFS+:
- Odpowiednia kwota na wsparcie na zatrudnienie ludzi młodych
Zaprogramowane w ramach celów szczegółowych a), f) i l) art. 4 Rozporządzenia EFS+
- Odpowiednia kwota na wsparcie na rzecz zwalczania ubóstwa dzieci
Zaprogramowane w ramach celów szczegółowych f), h)–l) art. 4 Rozporządzenia EFS+
Kto będzie wdrażał Fundusze w Polsce (Organ centralny, Instytucje Zarządzające, Instytucje Pośredniczące)
Za wdrażanie Funduszy Europejskich w Polsce odpowiada Ministerstwo Funduszy i Polityki Regionalnej. To jego zadaniem jest koordynowanie realizacji założeń wynikających z najważniejszego dokumentu opisującego, jak i na co w latach 2021-2027 będą przeznaczone Fundusze Europejskie – Umowy Partnerstwa.
Jednakże odpowiedzialność w zakresie wdrażania funduszy jest podzielona pomiędzy wiele instytucji. Dla każdego z programów została wyznaczona Instytucja Zarządzająca. Odpowiada ona za przygotowanie programu oraz zarządzanie nim.
Instytucją zarządzającą dla programów krajowych i programów współpracy terytorialnej jest Minister Finansów, Funduszy i Polityki Regionalnej (z wyłączeniem programu pomocy najbardziej potrzebującym i programu w zakresie rybactwa i morza). Natomiast dla każdego z 16-tu programów regionalnych – Instytucją zarządzająca jest zarząd właściwego województwa.
Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 (FERS)
Za realizację Programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 (FERS) odpowiada kilka instytucji, dysponujących określonym zakresem odpowiedzialności, zadań i kompetencji. Są to: Instytucja Zarządzająca (minister właściwy ds. rozwoju regionalnego) oraz Instytucje Pośredniczące.
Instytucja Zarządzająca dla FERS
Za zarządzanie programem Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 odpowiada Instytucja Zarządzająca, znajdująca się w strukturach Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej. Odpowiada ona za sprawną i poprawną realizację programu – zarówno w ujęciu całościowym, jak i na poziomie poszczególnych projektów. Wydaje ponadto wytyczne, zalecenia i podręczniki dotyczące różnych aspektów związanych z realizacją programu oraz prowadzi działania informacyjno-promocyjne.
Kompetencje Instytucji Zarządzającej są bardzo szerokie – począwszy od opracowania samego programu, poprzez wybór projektów do dofinansowania, zlecanie płatności na rzecz beneficjentów i weryfikację poprawności ponoszonych przez nich wydatków, aż po całościowe monitorowanie postępów realizacji programu i weryfikację osiąganych celów. Zadania Instytucji Zarządzającej programem są opisane w Ustawie o zasadach realizacji programów w zakresie polityki spójności finansowanych w perspektywie finansowej 2021-2027.
Komitet Monitorujący
Komitet Monitorujący jest niezależnym organem opiniodawczo-doradczym powoływanym przez Instytucję Zarządzającej (IZ) w formie zarządzenia. Jego głównym celem jest wsparcie IZ w procesie monitorowania i wdrażania programu. W skład Komitetu Monitorującego FERS wchodzą przedstawiciele: IZ FERS, Instytucji Pośredniczących ustanowionych w systemie realizacji programu FERS, Instytucji Państwa Członkowskiego, partnerzy, o których mowa w art. 8 Rozporządzenia ogólnego oraz obserwatorzy. W pracach KM FERS będą uczestniczyli także przedstawiciele Komisji Europejskiej pełniący rolę monitorującą i doradczą.
Instytucje Zarządzające dla programów regionalnych:
- Fundusze Europejskie dla Dolnego Śląska 2021-2027 – Zarząd Województwa Dolnośląskiego
- Fundusze Europejskie dla Kujaw i Pomorza 2021-2027 - Zarząd Województwa Kujawsko - Pomorskiego
- Fundusze Europejskie dla Lubelskiego 2021-2027 - Zarząd Województwa Lubelskiego
- Fundusze Europejskie dla Lubuskiego 2021-2027 - Zarząd Województwa Lubuskiego
- Fundusze Europejskie dla Łódzkiego 2021-2027 - Zarząd Województwa Łódzkiego
- Fundusze Europejskie dla Małopolski 2021-2027 - Zarząd Województwa Małopolskiego
- Fundusze Europejskie dla Mazowsza 2021-2027 - Zarząd Województwa Mazowieckiego
- Fundusze Europejskie dla Opolskiego 2021-2027 - Zarząd Województwa Opolskiego
- Fundusze Europejskie dla Podkarpacia 2021 – 2027 - Zarząd Województwa Podkarpackiego
- Fundusze Europejskie dla Podlaskiego 2021 -2027 - Zarząd Województwa Podlaskiego
- Fundusze Europejskie dla Pomorza 2021-2027 - Zarząd Województwa Pomorskiego
- Fundusze Europejskie dla Śląskiego 2021-2027 - Zarząd Województwa Śląskiego
- Fundusze Europejskie dla Świętokrzyskiego 2021-2027 – Zarząd Województwa Świętokrzyskiego
- Fundusze Europejskie dla Warmii i Mazur 2021-2027 - Zarząd Województwa Warmińsko - mazurskiego
- Fundusze Europejskie dla Wielkopolski 2021-2027 – Zarząd Województwa Wielkopolskiego
- Fundusze Europejskie dla Pomorza Zachodniego 2021-2027 - Zarząd Województwa Zachodniopomorskiego
Instytucje Zarządzające ustanawiają Instytucje Pośredniczące, których obowiązki określa umowa lub porozumienie. Zwyczajowo zlecane są im zadania związane np. z zarządzaniem czy wdrażaniem części programu dotyczącej określonej tematyki, w której specjalizuje się dana instytucja, np. ochrony środowiska, rynku pracy, przedsiębiorczości.
Umowa Partnerstwa o wspieraniu usług społecznych w Polsce za pośrednictwem EFS+, EFRR, FST (wybrane zagadnienia)
Ekonomia społeczna
Obszar ekonomii społecznej wspierany będzie ze środków EFS+. Głównym celem interwencji pozostaje tworzenie nowych miejsc pracy poprzez wsparcie bezpośrednie dla podmiotów ekonomii społecznej, w szczególności przedsiębiorstw społecznych. Wsparcie bezpośrednie na utworzenie i utrzymanie nowego miejsca pracy w przedsiębiorstwie społecznym rozliczane będzie za pomocą stawek jednostkowych. Finansowanie utrzymania miejsca pracy ma na celu wsparcie nowotworzonych miejsc w zakresie zapewnienia ich stabilności w pierwszych 12 miesiącach funkcjonowania miejsca pracy.
Aktywna integracja
W ramach EFS+ wsparcie aktywizacyjne osób i rodzin zagrożonych ubóstwem lub wykluczeniem społecznym oraz osób biernych zawodowo (w tym osób z niepełnosprawnościami) – ścieżki indywidualne, instrumenty aktywizacji społecznej, zawodowej, edukacyjnej i zdrowotnej. Wsparcie procesu reintegracji społecznej i zawodowej w ramach podmiotów reintegracyjnych.
Ze względu na specyfikę doświadczanych trudności, wsparcie będzie wykorzystywało w sposób komplementarny zarówno środki w ramach EFS+, jak i EFRR tj. będzie zawierało zarówno elementy społeczne, usługi w zakresie przeciwdziałania bezdomności i wspierające osoby znajdujące się w kryzysie bezdomności (m.in. poprzez usługi streetworkingu), jak i mieszkaniowe, przede wszystkim poprzez wykorzystanie modelu Najpierw mieszkanie (ang. Housing First).
Usługi społeczne (w społeczności lokalnej)
Jedno z obecnie istniejących w Polsce rozwiązań w zakresie świadczenia usług społecznych stanowi przyjęta w 2019 r. ustawa z dnia 19 lipca 2019 r. o realizowaniu usług społecznych przez centrum usług społecznych (Dz. U. poz. 1818). Oprócz koordynacji świadczonych usług należy kontynuować prace nad ich deinstytucjonalizacją, poprzez zwiększenie dostępu do usług, ale też przejście od opieki instytucjonalnej (świadczonej w różnego rodzaju placówkach) do opieki świadczonej w lokalnych społecznościach, przybliżenia ich do odbiorców oraz osadzenia w środowisku lokalnym – przy wykorzystaniu w sposób komplementarny EFS+ i EFRR.
Co ważne, w ramach EFRR inwestycje infrastrukturalne w placówki świadczące całodobową opiekę długoterminową (całodobowe usługi opiekuńcze) w instytucjonalnych formach są niedozwolone. Aby umożliwić przejście od opieki zinstytucjonalizowanej do środowiskowej, placówki te będą mogły być beneficjentem EFS+ na inwestycje stricte pozainfrastrukturalne, mające na celu deinstytucjonalizację usług. Zarządzający tymi instytucjami będą mogli korzystać z EFS+ na rozwój nierezydencjalnych i nieizolowanych form wsparcia dziennego, środowiskowego, wsparcia wytchnieniowego, wspomagania w domu oraz tworzenie partnerstw z innymi dostawcami usług w celu deinstytucjonalizacji.
Konieczne jest kontynuowanie podejmowanych już wcześniej działań mających na celu wsparcie procesu przejścia od opieki instytucjonalnej, do opieki rodzinnej (rodzinnych form pieczy zastępczej), z wykorzystaniem odpowiednio i w sposób komplementarny EFS+ i EFRR. Działania mające na celu wsparcie dzieci i młodzieży przebywających w całodobowych instytucjach opieki nie mogą wzmacniać potencjału instytucjonalnego tych placówek. Mogą dotyczyć wsparcia dzieci oraz kadr w zakresie zgodnym z ideą deinstytucjonalizacji.
Wsparcie społeczności mniejszościowych, w tym społeczności romskich
Wsparcie Romów w EFS+ będzie kontynuowane. Będzie to kompleksowe wsparcie : integracyjne, ukierunkowane na likwidację barier w zakresie edukacji, kształcenia, poprzez podniesienie kompetencji prozatrudnieniowych, wyrównanie deficytów wychowawczych, komunikacyjnych i językowych, ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb kobiet romskich, w poszanowaniu ich tradycji i dziedzictwa kulturowego przy zaangażowaniu przedstawicieli środowiska. Działania społeczne będą obejmowały również dzieci romskie w szczególności w zakresie nauki języka polskiego, działań edukacyjnych wyrównujących deficyty, aktywne formy spędzania wolnego czasu. Ważnym elementem kompleksowych projektów będzie również profilaktyka zdrowotna, wsparcie rodziny oraz działania antydyskryminacyjne.
Dostępność usług
Działania dążące do wyrównywania szans i przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu znajdą swoje odzwierciedlenie w inwestycjach służących zabezpieczeniu i realizacji potrzeb społecznych zarówno z EFS+, m.in w zakresie wsparcia potencjału instytucji pozarządowych do prowadzenia działań służących zapewnieniu dostępności osobom ze szczególnymi potrzebami, jak i dostosowywania infrastruktury społecznej i przestrzeni publicznej do potrzeb osób ze szczególnymi potrzebami z EFRR.
Fundusz na rzecz Sprawiedliwej Transformacji jest nowym instrumentem finansowym w ramach polityki spójności służącym zapewnieniu wsparcia obszarom borykającym się z poważnymi wyzwaniami społeczno-gospodarczymi wynikającymi z transformacji w dążeniu do osiągnięcia neutralności klimatycznej. W Polsce jest kilka obszarów do których adresowane jest wsparcie FST – są to województwa najbardziej narażone na skutki transformacji energetycznej. (woj. śląskie, wielkopolskie, dolnośląskie, małopolskie, łódzkie). Największe wyzwanie transformacji stoi przed Województwem Śląskim, gdzie w ramach FST na Włączenie społeczne – wzmocnienie procesu sprawiedliwej transformacji, przeznaczono 41 mln EURO. Jest to jednocześnie wyzwanie, ale tez potencjał, aby mieszkańców regionu wesprzeć usługami o charakterze społecznym w procesie transformacji.
Podsumowanie
W ramach EFRR wspierane będą przedsięwzięcia dotyczące rozwoju infrastruktury społecznej powiązanej z procesem integracji społecznej, aktywizacji społeczno-zawodowej i aktywizacji społecznej, z poszanowaniem horyzontalnej zasady deinstytucjonalizacji. To m.in. rozwój mieszkalnictwa chronionego (mieszkania treningowe, wspierane) oraz wspomaganego powiązany z procesem integracji społecznej i aktywizacji społeczno – zawodowej (EFS+), jak również tworzenie i rozwój placówek dziennego pobytu i rozwoju usług świadczonych w społeczności lokalnej, w tym opieki wytchnieniowej, wraz z zapewnieniem wyposażenia, w tym przystosowaniem do potrzeb osób z niepełnosprawnościami. Celem działań planowanych do realizacji jest zwiększenie aktywnego uczestnictwa osób, które ze względu na swój wiek, stan zdrowia czy niepełnosprawność wymagają opieki lub wsparcia w związku z niemożnością samodzielnego wykonywania co najmniej jednej z podstawowych czynności dnia codziennego.
Referencje:
- www.gov.pl - Serwis Rzeczypospolitej Polskiej
- www.funduszeeuropejskie.gov.pl oficjalny portal Fundusze Europejskie
- https://www.gov.pl/web/fundusze-regiony oficjalna strona Ministerstwa Funduszy i Polityki Regionalnej
- https://www.gov.pl/web/rodzina - oficjalna strona Ministerstwa Rodziny i Polityki Społecznej
- https://www.funduszeeuropejskie.gov.pl/strony/o-funduszach/punkty/centralny-punkt-informacyjny-funduszy-europejskich/ Centralny Punkt Informacyjny Funduszy Europejskich
- https://www.ngo.pl/ - portal organizacji pozarządowych
- https://ops.pl/kategoria/baza-instytucji/typ/regionalny-osrodek-polityki-spolecznej/ - portal pomocy społecznej (np. lista Regionalnych Ośrodków Polityki społecznej).
- https://www.pfron.org.pl/ - Państwowy Fundusz Rehabilitacji Osób Niepełnosprawnych
SPIS TREŚCI
Wsparcie HELPDESK
Współfinansowane przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie należą jednak wyłącznie do autora (autorów) i niekoniecznie odzwierciedlają stanowisko Unii Europejskiej. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający pomoc nie ponoszą za nie odpowiedzialności.
Wsparcie HELPDESK