Według umowa partnerska Na Litwę przeznaczono 6,4 mld. EUR z funduszy polityki spójności w latach 2021-2027. w okresie inwestycyjnym. Dodatkowo Litwa planuje dołożyć 1,7 mld. euro ze środków krajowych - zatem łączna wartość inwestycji unijnych wynosi 8 mld. euro. Umowa partnerska obejmuje fundusze polityki spójności: Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR), Europejski Fundusz Społeczny + (EFS+), Fundusz Spójności (FS), Fundusz Just Transition (TF), Europejski Fundusz Morski, Rybacki i Akwakultury (EFMR). Główne 2021-2027 Cele polityki spójności UE to wspieranie konwergencji gospodarczej, społecznej i terytorialnej poprzez zrównoważoną konkurencyjność, badania i innowacje, transformację cyfrową, a także wdrażanie agendy europejskiego Zielonego Ładu i promowanie Europejskiego Filaru Praw Społecznych.
Biorąc pod uwagę program rządu litewskiego i cele polityczne określone w rozporządzeniu w sprawie przepisów ogólnych UE, inwestycje zgodnie z programem funduszy UE na lata 2021-2027 są ukierunkowane na następujące główne obszary:
Instytucja zarządzająca 2021 - 2027 Ministerstwo Finansów Republiki Litewskiej jest odpowiedzialne za realizację programu inwestycyjnego z funduszy UE. Wykonawcą funkcji księgowej jest Centralna Agencja Zarządzania Projektami.
Programy inwestycyjne funduszy unijnych dystrybucja:
Działania rozwojowe Narodowego Planu Postępu 2021-2030 (dalej - NPP) są finansowane ze środków EFS+ i EFRR. NPP został przygotowany w trakcie realizacji Strategii Postępu Państwa "Litwa 2030". Celem NPP jest określenie głównych zmian, jakie mają nastąpić w kraju w najbliższej dekadzie, zapewniających postęp w sferze społecznej, gospodarczej, środowiskowej i bezpieczeństwa, a także mobilizacja źródeł finansowania dla realizacji tych zmian. NPP przewiduje długoterminowe cele strategiczne, cele postępu i wskaźniki ilościowe do pomiaru postępu z wartościami docelowymi na rok 2030.
Środki EFS+ i EFRR są rozdzielane pomiędzy dwa regiony Litwy: region stołeczny oraz Litwę Środkową i Zachodnią (dalej - VVL). Szczególnie uderzające są różnice regionalne między regionem stołecznym a resztą Litwy. W regionie stołecznym w 2019 roku powstało 42% produktu krajowego brutto Litwy (dalej - PKB), różnice są szczególnie wyraźne w obszarach tworzenia i wdrażania innowacji, poprawy produktywności przedsiębiorstw, świadczenia usług zdrowotnych oraz dostępu do wysokiej jakości edukacji. Istnieje również znaczna przepaść cyfrowa. Poprzez podział Litwy na region stołeczny, gdzie PKB na mieszkańca osiągnął 122% średniej UE, oraz region VVL, gdzie PKB na mieszkańca w powiatach waha się od 46% do 84%, celem jest skierowanie większej ilości inwestycji do VVL, zmniejszenie nierówności gospodarczych i społecznych, zapewnienie realizacji polityki regionalnej długoterminowy wpływ środków na równomierny i zrównoważony rozwój.
Wyzwaniem regionu stołecznego jest skierowanie zgromadzonego potencjału na zwiększenie postępu kraju, międzynarodowej konkurencyjności i integracji w międzynarodowym łańcuchu wartości, przeniesienie go do VVL oraz zmniejszenie różnic wewnętrznych regionu stołecznego. Wyzwaniem dla regionu VVL jest zmniejszenie różnic społecznych i ekonomicznych oraz luki w stosunku do Regionu Stołecznego. Oba regiony borykają się z problemami wykluczenia społecznego, nierówności i dostępu do wysokiej jakości usług publicznych.
EFRR
Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) finansuje sektor publiczny i prywatny we wszystkich regionach UE w celu zmniejszenia różnic gospodarczych, społecznych i terytorialnych między regionami. Fundusze funduszu wspierają inwestycje w ramach specjalnych programów krajowych lub regionalnych.
Planuje się, że 478 201 667 euro z EFRR zostanie przeznaczone dla regionu stołecznego, a 3 156 444 253 euro dla regionu VVL. Litwa ponad 25 proc. EFRR przeznaczy środki na zwiększenie konkurencyjności gospodarki i przekształcenie jej w gospodarkę o wyższej wartości dodanej (1. cel polityczny), ponad 30 proc. środków - na przejście na czystą energię, zielone inwestycje, gospodarkę cyrkularną, adaptację do zmian klimatu (2. cel polityczny), 8 proc. i więcej zostanie przeznaczone na rozwój obszarów miejskich (5. cel polityczny).
EFS+
EFS+ jest głównym instrumentem UE służącym inwestowaniu w ludzi, dlatego środki z tego funduszu są wykorzystywane do realizacji unijnej polityki zatrudnienia, polityki społecznej, edukacji i umiejętności, w tym reform strukturalnych w tych obszarach. Fundusz jest również jednym z głównych narzędzi UE służących do odbudowy społecznej i gospodarczej po pandemii COVID-19 i pomaga państwom członkowskim sprostać wyzwaniom spowodowanym przez pandemię. Fundusz wspiera ekologiczną, cyfrową i odporną na kryzys naprawę gospodarczą UE poprzez stymulowanie inwestycji w miejsca pracy, umiejętności i usługi.
Planuje się, że na Litwie 94 726 567 euro z EFS+ trafi do regionu stołecznego, a 962 123 024 euro do regionu VVL. Ponad 25 proc. środków EFS+ zostanie przeznaczonych na ograniczenie wykluczenia społecznego(Cel polityki 4), do 5 procent w przypadku gwarancji dla dzieci(Cel polityki 4), nie mniej niż 5 proc. na innowacje społeczne.
EFRR
Fundusze EFRR służą realizacji następujących celów polityki:
Uzasadnienie celu polityki:Przełomowość Litwy utrudniają 3 podstawowe wyzwania związane z dyfuzją innowacji: niska zdolność absorpcji innowacji przez małe i średnie przedsiębiorstwa (zwłaszcza w regionach); mała liczba przedsiębiorstw tworzących wysoką wartość dodaną oraz niski wskaźnik inwestycji przedsiębiorstw w badania i rozwój eksperymentalny (B+R) w stosunku do PKB; niski poziom współpracy biznesowej i naukowej oraz międzynarodowości (udział w międzynarodowych projektach, sieciach). 2021-2027 podczas realizacji 1. celu politycznego Programu środki EFRR będą inwestowane w działania wspierające transformację gospodarki litewskiej w gospodarkę o wysokiej wartości dodanej, jej konkurencyjność i łączność cyfrową.
Uzasadnienie celu polityki:Litwa przygotowała Krajowy plan działania w zakresie energii i klimatu. Zgodnie z Porozumieniem Paryskim z 2015 roku, wraz z innymi państwami świata, Litwa zobowiązała się do podjęcia wszelkich niezbędnych wysiłków w celu powstrzymania zmian klimatycznych, aby globalne ocieplenie nie przekroczyło niebezpiecznej granicy 2 stopni. Biorąc pod uwagę problemy w dziedzinie ochrony środowiska i energetyki, Litwa zamierza promować przejście na czystą i sprawiedliwą energię, promować zielone i niebieskie inwestycje, dostosować się do zmian klimatu, inwestować w zapobieganie ryzyku ekstremalnych zjawisk klimatycznych i zarządzanie nim, promować różnorodność biologiczną, zieloną infrastrukturę w środowisku miejskim i zmniejszać zanieczyszczenia, promując przejście na gospodarkę cyrkularną i zrównoważone wykorzystanie zasobów. Inwestować również w poprawę dostępności wody i promowanie zrównoważonych zasobów wodnych.
Uzasadnienie celu polityki:Konkurencyjność Litwy jest obniżona, a korzyści ze wspólnego rynku ograniczone z powodu niewystarczającej komunikacji międzynarodowej transportem kolejowym i drogowym. Wyniki sektora transportowego w odniesieniu do sieci drogowej i kolejowej transeuropejskiej sieci transportowej, aspektów zrównoważonego rozwoju i bezpieczeństwa drogowego są znacznie gorsze niż średnia UE. Główne problemy i wyzwania związane z funkcjonowaniem i infrastrukturą litewskiego systemu transportowego zostaną rozwiązane podczas realizacji Rozwój litewskiej infrastruktury transportowej do 2030 roku plan.
Uzasadnienie celu polityki:Inwestycje w ramach 4 celu polityki będą realizowane w 2019 i 2020 roku. Zalecenia Rady UE: zmierzają do zmniejszenia nierówności dochodowych i społecznych na Litwie, zapewniając zasięg, adekwatność i skuteczność systemu zabezpieczenia społecznego, w celu poprawy struktury systemu podatkowego i świadczeń społecznych oraz ochrony jednostek przed ubóstwem. Inwestycje EFS+ i EFRR będą wdrażać Europejski Filar Praw Społecznych i postępować zgodnie z jego zasadami, wspierając inwestycje w ludzi i systemy w zakresie polityki zatrudnienia, edukacji, włączenia społecznego i zdrowia. Środki EFRR będą inwestowane w poprawę edukacji, zapewnienie usług w zakresie nauczania i uczenia się przez całe życie dla wszystkich oraz poprawę infrastruktury. Inwestowane będą również w dostępność edukacji przedszkolnej dla dzieci wiejskich, promocję przedsiębiorczości społecznej i rozwój infrastruktury usług społecznych, w tym budownictwa socjalnego, na terenie całego kraju, kompleksowe przekształcenie usług komunalnych, zrównoważenie społeczno-gospodarcze i wzmocnienie sektora kultury, wzmocnienie jakości usług sektora ochrony zdrowia i zwiększenie dostępności.
Uzasadnienie celu polityki: Litwa od dłuższego czasu boryka się z problemem spadku liczby ludności - od 2014 r. do 2021 r. liczba ludności zmniejszyła się o 5 proc. Stabilna liczba ludności pozostaje tylko w regionie stołecznym. Tymczasem spadek liczby ludności VVL znacznie przekracza średnią krajową (w 6 okręgach VVL przekracza dwukrotnie). Wywiera to presję nie tylko na efektywność infrastruktury i usług publicznych, ale także na rynek pracy. Na zatrudnienie w kraju wpływa struktura wiekowa: ze względu na strukturę wiekową, około 28% całej populacji w wieku produkcyjnym (55-64 lata) osiągnie wiek emerytalny w następnej dekadzie. Inwestycje będą odpowiadać na wyzwania demograficzne i różnice terytorialne, które są szczególnie istotne dla Litwy, a zintegrowane środki na rzecz rozwoju obszarów miejskich, wiejskich i przybrzeżnych zostaną wdrożone. Środki EPRF (8 proc. funduszy) zostaną zainwestowane w zrównoważony i zindywidualizowany rozwój 10 ośrodków regionalnych, zwiększenie atrakcyjności inwestycyjnej państwa, poprawę środowiska biznesowego; poprawę jakości życia; zaangażowanie biznesu, mieszkańców, lokalnych grup działania, organizacji pozarządowych w rozwiązywanie problemów miasta, wspieranie i wzmacnianie partnerstw, wspieranie lokalnych inicjatyw i wzmacnianie zdolności, zapewnienie mobilności, wzmocnienie integracji społecznej.
EFS+
Środki EFS+ służą realizacji następującego celu polityki:
Europa bardziej odpowiedzialna społecznie i sprzyjająca włączeniu społecznemu, wdrażanie europejskiego filaru praw socjalnych (zwany dalej czwartym celem polityki)
Inwestycje EFS+ i EFRR będą realizować Europejski Filar Praw Społecznych. W obszarze zatrudnienia środki EFS+ będą wdrażane w 2020 r. Zalecenie Rady UE w sprawie złagodzenia negatywnego wpływu pandemii COVID-19 na zatrudnienie oraz umożliwienia wszystkim osobom w wieku produkcyjnym wejścia na rynek pracy. Również środki EFS+ kierowane są na poprawę systemu edukacji poprzez pozyskanie nowych pedagogów, zaawansowanie obowiązku szkolnego oraz pomoc uczniom doświadczającym wykluczenia społecznego. Część środków EFS+ zostanie przeznaczona na poprawę systemu opieki zdrowotnej w celu zmniejszenia nierówności w zakresie zdrowia oraz zwiększenia odporności systemu opieki zdrowotnej na nowe wstrząsy. W obszarze ograniczania ubóstwa i wykluczenia społecznego środki EFS+ zostaną przeznaczone na rozwój usług społecznych, znaczna część inwestycji zostanie przeznaczona na rozwój usług świadczonych w społeczności lokalnej, zapewniając realizację przekształceń opieki instytucjonalnej. Również ze środków EFS+ finansowany będzie program Wsparcie na rzecz ograniczania ubóstwa materialnego w latach 2021-2027. W trakcie realizacji tego programu najbardziej potrzebującym osobom zostanie dostarczona żywność i/lub towary zaspokajające podstawowe potrzeby życiowe człowieka na powietrzu (np. odzież, artykuły higieniczne, artykuły szkolne) oraz dodatkowe środki. Program ograniczenia ubóstwa materialnego będzie miał na celu wsparcie jak największej liczby osób żyjących poniżej bezwzględnej granicy ubóstwa (w 2020 r. poniżej bezwzględnej granicy ubóstwa żyło 5,1% ludności Litwy).
W celu osiągnięcia drugiego celu strategicznego przewidzianego w Narodowym Planie Postępu ("Zwiększenie dobrobytu społecznego i integracji ludności, wzmocnienie zdrowia i poprawa sytuacji demograficznej Litwy") Ministerstwo Zabezpieczenia Społecznego i Pracy przygotowało pięć programów rozwojowych. W realizacji trzech z nich finansowanie z EFS+ stanowi znaczącą część. Programy kształtują długoterminowe (2021-2030) strategie Litwy w obszarach: zmniejszania nierówności dochodowych i wykluczenia społecznego, integracyjnego rynku pracy, polityki rodzinnej oraz dostosowania środowiska dla osób niepełnosprawnych.
1. Program rozwoju mobilizacji społecznej: Program Rozwoju Mobilizacji Społecznej Ministerstwa Zabezpieczenia Społecznego i Pracy Republiki Litewskiej (zwanego dalej Ministerstwem Zabezpieczenia Społecznego i Pracy), kierownika programu rozwoju na lata 2021-2030, ma na celu rozwiązanie złożonych problemów, z powodu których osoby należące do wrażliwych społecznie lub podatnych na zagrożenia grup społecznych (osoby niepełnosprawne, w tym niepełnosprawne dzieci, osoby starsze, młodzież z mniejszymi szansami, bezdomni, osoby powracające z zakładów karnych itp.), doświadczają wykluczenia społecznego, ubóstwa, przemocy, mogą być dyskryminowane lub stygmatyzowane, napotykają różne trudności w uzyskaniu pracy lub ubieganiu się o pomoc społeczną. W realizacji tych zadań stosowane będzie podejście zindywidualizowane, mające na celu świadczenie usług jak najbliżej osoby i jak najlepiej odpowiadające jej potrzebom, sytuacji i możliwościom.
Następujące zadania NPP są finansowane ze środków EFS+ poprzez Program Rozwoju Mobilizacji Społecznej: Zwiększenie dobrobytu osób niepełnosprawnych i ich rodzin, osób starszych i innych grup słabszych i wykluczonych społecznie; Wzmacnianie postaw aktywności społecznej i odpowiedzialności społecznej w społeczeństwie oraz ducha wspólnoty.
2. Program Rozwoju Wzmocnienia Polityki Rodzinnej: Działania tego programu rozwoju mają na celu stworzenie odpowiedniego, zachęcającego, przyjaznego rodzinie środowiska, które pozwoliłoby na właściwą realizację funkcji rodziny, a jednocześnie umożliwiłoby członkom rodziny bardziej aktywne i udane łączenie obowiązków zawodowych i rodzinnych, wzmocniłoby równość szans kobiet i mężczyzn, promowałoby przyrost naturalny, zapewniłoby i wsparło rodziny i dzieci w zakresie dobrostanu emocjonalnego, rozwinęłoby wysokiej jakości usługi, które byłyby dostępne i spełniałyby indywidualne potrzeby wszystkich rodzin wychowujących dzieci.
Środki EFS+ poprzez Program Rozwoju Wzmocnienia Polityki Rodzinnej finansują następujące zadanie NPP: Poprawa warunków funkcjonowania rodziny w celu zwiększenia wskaźnika urodzeń i jakości życia oraz stworzenie warunków do łączenia pracy zawodowej z obowiązkami rodzinnymi.
3. Program rozwoju rynku pracy sprzyjającego włączeniu społecznemu: Działania tego programu rozwojowego mają na celu tworzenie korzystnych warunków wejścia na rynek pracy dla wszystkich osób w wieku produkcyjnym, tworzenie bardziej elastycznego rynku pracy, realizację działań na rzecz wzrostu zatrudnienia, zwiększenie zasięgu i trwałości działań aktywnej polityki rynku pracy (ADRP), instytucji państwowych i komunalnych oraz instytucji wzajemnych, a także wspieranie rozwoju współpracy zewnętrznej ze strukturami gospodarczymi i dialogu społecznego.
Następujące zadania NPP są finansowane ze środków EFS+ poprzez Program Rozwoju Rynku Pracy sprzyjającego włączeniu społecznemu: Zwiększenie możliwości zatrudnienia osób poszukujących pracy oraz skuteczności i efektywności systemu wspierania zatrudnienia; Wzmocnienie dialogu społecznego i poprawa jakości miejsc pracy.
Środki z EFS+ są wykorzystywane do finansowania sektorów, które świadczą usługi w zakresie zwiększania zatrudnienia, opieki zdrowotnej, edukacji, zmniejszania ubóstwa i wykluczenia społecznego. Na Litwie związek między EFS+ a usługami społecznymi i zwiększającymi zatrudnienie jest dość silny. Usługi społeczne na Litwie są finansowane z funduszy państwowych, ale środki te są niewielkie i niewystarczające.
Gminy Republiki Litewskiej są odpowiedzialne za organizację i świadczenie usług społecznych. Środki EFS+ stają się dodatkowym źródłem finansowania obszaru usług społecznych. Ze środków EFS+ finansowane będą: Kompleksowa pomoc dla rodziny, integralne wsparcie. Za działania mające na celu zwiększenie zatrudnienia odpowiada Urząd Pracy jako instytucja wdrażająca. Istnieją zaplanowane służby dla rehabilitacji i reintegracji psychospołecznej dla osób niesamodzielnych. Planowane są również usługi dla różnych grup w trudnej sytuacji: Romów, bezdomnych, powracających z zakładów karnych i innych grup wrażliwych społecznie. Znaczna część aktywnych działań w zakresie rynku pracy będzie finansowana ze środków EFS+. Środki EFS+ zostaną również wykorzystane na przygotowanie i wdrożenie krajowego standardu jakości usług społecznych.
Również działania EFS+ mają przyczynić się do realizacji celu NPA do 2030 r. Przekazanie 30% usług w obszarze społecznym do organizacji pozarządowych i wspólnot (obecnie 7%).
Współfinansowane przez Unię Europejską. Wyrażone poglądy i opinie należą jednak wyłącznie do autora (autorów) i niekoniecznie odzwierciedlają stanowisko Unii Europejskiej. Ani Unia Europejska, ani organ przyznający pomoc nie ponoszą za nie odpowiedzialności.